اهداف و راهبردهاي سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران(3)

راهبردهاي سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران
 

راهبرد يا استراتژي به طرح عملياتي دراز مدتي گفته مي شود كه بمنظور دست يابي به يك هدف مشخص، طراحي شده باشد. در حقيقت، راهبردها مسير تحقق اهداف را مشخص مي سازند.
در اين بخش، راهبردهاي سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران، با نگاه به بيانات و رهنمودهاي امام راحل و مقام معظم رهبري (حفظا الله)و قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران مورد بررسي قرار مي گيرند.
پيش از هرچيز تذكر اين نكته ضروري است كه ذكر چند راهبرد به معناي انحصار آنها در اين موارد نمي باشد، بلكه بيانگر نقص عمده اي است كه ازاين ناحيه متوجه پژوهشهاي سياست خارجي مي باشد. به بيان ديگر، و با كمال تأسف، اغلب كارهايي كه در اين حوزه صورت مي گيرد، نظري بوده و نسبت به ارائه راهبردها و راهكارهاي عملياتي مناسب، توجه چنداني صورت نگرفته است، در حالي كه اساساً بدون ارائه راهبردها و راهكارهاي مناسب، انتظار تحولي جدي در روند حركتي نظام اسلامي، بيهوده و عبث خواهد بود. از اين رو، اين پژوهش، بدون اينكه قصد داشته باشد راهبردهاي سياست خارجي جمهوري اسلامي ايران را به صورت مورد به مورد و جزئي مورد بررسي قرار دهد، تنها به استخراج اين راهبردها از بيانات امام خميني(قدس سره) و مقام معظم رهبري و قانون اساسي بسنده كرده، به اين اميد كه پژوهشگران و محققان اين عرصه با ورود به اين مباحث، هريك از آنها را به صورت تفصيلي مورد تجزيه و تحليل عالمانه قرار دهند.
1. راهبرد ايران ابرقدرت
ايران ابرقدرت، ايراني است كه با تكيه بر ايمان به خدا، قله هاي پيشرفت را به سرعت پيموده و به عنوان يك نظام پويا و قدرتمند در همه عرصه هاي سياسي، اقتصادي، نظامي و...خود را به جهانيان معرفي كرده باشد. تحقق اين راهبرد اساسي، نيازمند طراحي استراتژي كلان و هدفمند و مجاهدت بي امان مي باشد.
امام خميني(قدس سره) درباره خودكفايي و قدرت همه جانبه ايران چنين مي فرمايد: «من يك جمله با آقايان صحبت كنم: ما بايد زحمت بكشيم تا در همه جناح ها خودكفا باشيم. امكان ندارد كه استقلال بدست بيايد، قبل از اينكه استقلال اقتصادي داشته باشيم. اگر ما بنا باشد كه در اقتصاد احتياج داشته باشيم در چيزهاي ديگر هم وابسته خواهيم شد. و همينطور اگر در فرهنگ، ما وابستگي داشته باشيم، در اساس مسائل وابستگي پيدا مي كنيم. اگر ما بخواهيم مستقل باشيم، بايد از همه جهات خودمان را مستغني كنيم و از حالا درصددش برآييم. از حالا بايد؛ حالايي كه مملكت شده است مال خودتان و دست اجانب كوتاه شده است و اميد است تا آخر كوتاه باشد، و اين خيانتكارها هم رفتند و اين ريشه هاي گنديده شان مانده است. ما بايد به اين مملكت كه مال خودمان شده است حالا مثل خانه خودمان بايد خدمت كنيم و از الان درصدد اين برآييم كه خودمان را مستغني كنيم از اين غرب و شرق»(1)
بند يازدهم اصل سوم قانون اساسي نيز دولت را به «تقويت کامل بنيه ي دفاعي ملي از طريق آموزش نظامي عمومي براي حفظ استقلال و تماميت ارضي و نظام اسلامي کشور(2) ملزم مي کند.
برخي از راه‌كارهاي اين راهبرد عبارتند از:
1. پيشرفت همه جانبه و در تمام سطوح؛
2. حضور قدرتمند در سازمانهاي منطقه اي و بين المللي؛
3. يافتن شركا و دوستان جديد در نقاط مهم دنيا؛
4. به چالش كشيدن نظام امپرياليستي بين المللي؛
5. قدرت نمايي هدفمند به طرق مختلف نظامي، علمي، سياسي و...؛
6. شبكه سازي گسترده در كشورهاي منطقه و نقاط حساس جهان.
2. صدور انقلاب
پيروزي انقلاب به معناي صدور پيام و ارزشهاي آن و به حركت درآمدن موجي از خيزش هاي رهايي بخش در كشورهاي اسلامي و جهان سوم بود. پيام انقلاب اسلامي، جنبش هاي استقلال طلبانه را در جهان بيدار كرد، و رژيم هاي وابسته بسياري را با چالش جدي مواجه نمود.
امام خميني(قدس سره) درباره مفهوم صدور انقلاب مي فرمايد: «ما كه مي گوييم انقلابمان را مي خواهيم صادر كنيم، مي خواهيم اين را صادر كنيم، مي خواهيم اين مطلب را، همين معنايي كه پيدا شده، همين معنويتي شده، ما مي خواهيم اين را صادر كنيم. ما نمي خواهيم شمشير بكشيم و تفنگ بكشيم و حمله كنيم.عراق با ما الان مدتهاست دارد حمله مي كند و ما هيچ حمله اي به آنها نمي كنيم. آنها حمله مي كنند ما دفاع مي كنيم. دفاع لازم است. ما مي خواهيم كه اين انقلابمان را، انقلاب فرهنگي مان را، انقلاب اسلامي مان را به همه ممالك اسلامي صادر كنيم واگر اين انقلاب صادر شد، هرجا صادر بشود اين انقلاب، مشكل حل مي شود»(3)
برخي از راه‌كارهاي اين راهبرد عبارتند از:
1. سرمايه گذاري در امور رسانه اي و هنري(توليد فيلم و...) با هدف صدور آرمانهاي انقلاب اسلامي؛
2. هدف گيري افكارعمومي دنيا؛
3. گسترش سطح تعامل با نخبگان جهان، بخصوص كشورهاي همسو؛
4. تسهيل ورود دانشجويان خارجي و سرمايه گذاري در جهت مديريت فكري آنها؛
5. طرح آرمانهاي انقلاب در مجامع جهاني و ديدارهاي ديپلماتيك؛
6. گسترش مدار فعاليت نمايندگي ها و رايزنان فرهنگي جمهوري اسلامي ايران؛
7. ظهور و نمود آرمانهاي انقلاب، در عملكرد جمهوري اسلامي ايران.
3. امت واحده اسلامي
امام راحل(قدس سره) در وصيت نامه سياسي- الهي خود دولتها، ملتها و نخبگان جوامع اسلامي را اينگونه توصيه مي كنند:
وصيت من به ملتهاي كشورهاي اسلامي است كه انتظار نداشته باشيد كه از خارج كسي به شما در رسيدن به هدف، كه آن اسلام و پياده كردن احكام اسلام است كمك كند؛ خود بايد به اين امر حياتي كه آزادي و استقلال را تحقق مي بخشد قيام كنيد و علماي اعلام و خطباي محترم كشورهاي اسلامي دولتها را دعوت كنند كه از وابستگي به قدرتهاي بزرگ خارجي خود را رها كنند و با ملت خود تفاهم كنند؛ در اين صورت، پيروزي را در آغوش خواهند كشيد. و نيز ملتها را دعوت به وحدت كنند و از نژادپرستي كه مخالف دستور اسلام است بپرهيزند و با برادران ايماني خود در هركشوري و با هرنژادي كه هستند دست برادري دهند كه اسلام بزرگ آنان را برادر خوانده و اگراين
برادري ايماني با همت دولت ها و ملت ها و با تأييد خداوند متعال روزي تحقق يابد، خواهيد ديد كه بزرگترين قدرت جهان را مسلمين تشكيل مي دهند. به اميد روزي كه با خواست پروردگار عالم اين برادري و برابري حاصل شود.(4)
بندهاي 15و16 اصل سوم قانون اساسي نيز، دولت جمهوري اسلامي را، ملزم به توسعه و تحكيم برادري اسلامي مي كند؛ و در اصل يازدهم مي گويد: «به حكم آيه كريمه(ان هذه امتكم امه واحده وانا ربكم فاعبدون)(انبيا:92) همه مسلمانان يك امتند و دولت جمهوري اسلامي ايران موظف است سياست كلي خود را بر پايه ائتلاف و اتحاد ملل اسلامي قرار دهد و كوشش پيگير به عمل آورد تا وحدت سياسي، اقتصادي و فرهنگي جهان اسلام را تحقق بخشد.»(5)
برخي را راه‌كارهاي اين راهبرد عبارتند از:
1. فعال شدن سازمان كنفرانس اسلامي؛
2. استفاده از ظرفيت سازمان كنفرانس اسلامي، براي حل مشكلات دنياي اسلام؛
3. تشكيل اتحاديه سياسي، امنيتي و اقتصادي فراگير، در ميان كشورهاي اسلامي؛
4. مديريت اختلافات عقيدتي موجود در بين كشورهاي اسلامي؛
5. تدوين استراتژي مديريت افكار عمومي جهان اسلام؛
6. فعال شدن نمايندگي هاي جمهوري اسلامي و افزايش رايزني ها در جهت كسب اجماع نسبي كشورهاي مسلمان در مسائل مختلف منطقه اي و بين المللي؛
7. مقابله با پروژه ايران هراسي؛
8. تلاش براي حل و فصل اختلافات و سوتفاهم هاي موجود ميان كشورهاي اسلامي با رعايت منافع ملي و فراملي؛
9. همكاري با كشورهاي معتدل تر و مستقل تر اسلامي، براي كنترل و مديريت كشورهاي افراطي و غيرمستقل(مانند عربستان)؛
10. حضور فعال در همه كشورهاي اسلامي؛
11. تمركز بيشتر بر گسترش تعاملات اقتصادي و تكنولوژيك با كشورهاي اسلامي؛
12. تأكيد برنقاط مشترك در تعامل با كشورهاي اسلامي؛
13. سرمايه گذاري در جهت طراحي يك برنامه دقيق، گسترده و همه جانبه براي سوق دادن افكار عمومي ملتها و دولتهاي مسلمان به سمت ايده امت واحد اسلامي؛
14. گسترش شعاع فعاليت بانك توسعه اسلامي با هدف كمك به حل مشكلات داخلي كشورهاي اسلامي.
4. بيداري اسلامي
امام خميني(قدس سره) درباب بيداري اسلامي مي فرمايند:
«اين جانب، براي اداي وظيفه اسلامي، در هرفرصت فرياد دل محرومان و مظلومان منطقه را به جهانيان، از آن جمله دولتهاي كشورهاي اسلامي، رسانده ام و پس از اين نيز، اگر فرصتي رخ دهد، ان شاءالله خواهم رساند. شايد در حكومتهاي اين كشورها، كه بعضي سرگرم عياشي و بعضي نزاع و جدال با برادران خويش و بعضي از ترس آمريكا خود را باخته اند، اثركند و اين خواب غفلت به يك بيداري اسلامي- انساني تبديل گردد، و به اين وضع فلاكت بار خويش خاتمه دهند، و همانند ايران قهرمان دست رد به سينه تمام ابرقدرتها زنند»(6)
مقام معظم رهبري نيز، با توجه به پيشرفتهاي انكارناپذيرملت ايران در عرصه هاي سياسي، اقتصادي،
اجتماعي، فرهنگي، علمي و ديگر عرصه ها، براين باورند كه: در جهان اسلام هم بيداري اسلامي، فرو ريختن ترس ملتها از ابرقدرتها و احساس هويت توده هاي مسلمان از آثار گرانقدر انقلاب اسلامي و پايداري ملت ايران است.(7)
برخي از راه كارهاي اين راهبرد عبارتند از:
1. طرح انديشه هاي بنيادين و پوياي اسلامي در مناسبتهاي مختلف منطقه‌اي و بين المللي با تأکيد بر نقاط مشترك؛
2. تسهيل شرايط جذب نخبگان مسلمان در مراكز آموزش عالي كشور؛
3. برگزاري هم انديشي هاي مختلف و كارآمد در مورد مسائل منطقه اي و بين المللي و با حضور نخبگان مسلمان؛
4. تدوين و اجراي پروژه مديريت افكار عمومي دنياي اسلام؛
5. تأسيس و گسترش فعاليت شبكه هاي راديويي و تلويزيوني در حوزه منطقه اي اسلام؛
6. بكارگيري مؤثر امكانات دنياي وب و فضاي مجازي براي تعامل بيشتر با افكار عمومي مسلمانان؛
7. ارائه الگويي مناسب از كشور اسلامي با مبارزه بي امان و شجاعانه با نظام سلطه و دفاع از مستضعفان عالم.

پي نوشت ها :
 

* کارشناس ارشد علوم سياسي، مؤسسه آموزشي و پژوهشي امام خميني(قدس سره).
1- همان،ج10،ص433.
2- قانون اساسي، ص45.
3- صحيفه امام،ج13،ص91.
4- همان،ج21،ص309.
5- قانون اساسي، ص49.
6- صحيفه امام، ج18،ص145.
7-آيت مظفري، انديشه هاي سياسي مقام معظم رهبري، ص305.
 

منبع:نشريه معرفت، شماره153..